Depresja u dzieci i młodzieży

 

Słowo wstępu:

Z danych statystycznych, wyników badań, a także z praktyki psychologicznej i pedagogicznej wiemy, że coraz więcej dzieci i młodzieży choruje na depresję. Jeszcze pod koniec ubiegłego wieku depresja nie była diagnozowana u dzieci. Mimo dość dużego rozpowszechnienia tej choroby, licznych kampanii zdrowotnych jej poświęconych, powszechna wiedza na ten temat jest mocno niewystarczająca. O ile rozumiemy cierpienie ludzi, którzy doświadczyli (lub doświadczają) traumatycznych przeżyć, uwarunkowanych zewnętrznymi zdarzeniami  np. śmiercią bliskich, utratą zdrowia, to smutek, przygnębienie, które pojawiają się bez wyraźnej, zewnętrznej przyczyny, budzi w wielu z nas zdziwienie, czasem nawet rozdrażnienie i złość. Znacząca ilość zaburzeń depresyjnych, pojawiąjących się aktualnie, nie ma tej zewnętrznej, konkretnej przyczyny. Młodzi, którzy zaczynają chorować są oskarżani o lenistwo, fanaberie, o to, że „poprzewracało im się w głowach”.

Ten artykuł jest poświęcony specyfice objawów depresyjnych u dzieci i młodzieży. Postaramy się także dać kilka praktycznych wskazówek, jak postępować wobec cierpiących młodych.

 

Trochę danych statystycznych:

W badaniach dotyczących nastolatków oszacowano, że w danym momencie 3–5% z nich cierpi na depresję, zaś do 18. roku życia około 20% młodych osób będzie miało za sobą przynajmniej jeden epizod depresji. Często nawet jeśli epizod depresji minie, pozostają po nim pewne „objawy rezydualne”, czyli problemy, które nie zniknęły pomimo powrotu do zdrowia. Mogą nimi być długo utrzymujące się problemy z koncentracją uwagi, trudności z mobilizacją do jakiegokolwiek działania czy brak sił.

Według WHO symptomy depresji przejawia:

• 0,3% dzieci w wieku przedszkolnym,

• 2% dzieci w szkole podstawowej,

• 4–8% młodzieży z grupy wiekowej 13–18 lat.

Oszacowano, iż prawie 24% dzieci i młodzieży doświadczy przynajmniej jednego znaczącego epizodu depresyjnego zanim osiągnie 18. r.ż.. Depresja w okresie dojrzewania zdarza się stosunkowo często. Polskie badania epidemiologiczne wskazują na jej znaczne rozpowszechnienie w populacji nastolatków – w zakresie: 27–54% . W Dolnośląskiej Szkole Wyższej w kwietniu 2020 przeprowadzono badanie z udziałem ponad 400 osób. W grupie badawczej znalazło się ponad 100 nastolatków w wieku ok. 18 lat lub mniej. Wyniki potwierdziły, że z objawami depresji zmagało się aż 44% osób z grupy nastolatków.

U młodszych dzieci depresja występuje rzadziej niż u nastolatków. W przypadku dzieci tak samo często chorują chłopcy, jak dziewczęta.

W okresie dojrzewania gwałtownie rośnie częstość zachorowania na depresję. W okresie dojrzewania (i w dorosłości) dziewczęta chorują częściej. Ta przewaga zachorowań wśród nastolatek zaczyna być wyraźna około 13. roku życia (między 12. a 15. r.ż.). Na początku dorosłości kobiety chorują na depresję już dwa razy częściej niż mężczyźni. U około 25% dorosłych cierpiących z powodu zaburzeń nastroju pierwszy epizod depresji wystąpił w okresie adolescencji. Pierwszy w życiu epizod depresji występuje najczęściej między 11. a 15. rokiem życia, przy czym właśnie w 11. i 15. roku życia można zaobserwować wyraźny wzrost liczby zachorowań.

Problemy ze snem i wahania apetytu są bardziej typowe dla dziewcząt niż chłopców.

Na podstawie przeprowadzonych badań możemy szacować, że około 70% nastolatków doświadczy nawrotu depresji w ciągu następnych pięciu lat.

 

Objawy depresji u nastolatków:

Nastolatek z depresją to osoba, która jest smutna lub rozdrażniona, ma problemy z mobilizacją do działania i koncentracją uwagi. Wszystko to, czym zajmował się wcześniej, nie sprawia mu teraz przyjemności. Nie wierzy w siebie i swoje możliwości. Wiele czasu poświęca na myślenie o popełnionych błędach i niepowodzeniach, za które się obwinia.

U nastolatka depresja może przejawiać się poprzez (nie wszystkie z poniższych objawów są potocznie kojarzone z depresją):

• drażliwość,

• częste wybuchy złości,

• wycofanie z kontaktów społecznych,

• brak zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały mu przyjemność,

• wypowiedzi na temat śmierci, bezsensu życia, braku nadziei i planów na przyszłość,

• utratę apetytu lub przeciwnie bardzo nasilony apetyt,

• wyraźny spadek lub przyrost masy ciała,

• skargi na brak snu lub nadmierną senność,

• trudności w realizacji wymagań szkolnych.

 

 

Objawy depresji u dzieci

Objawy depresji u dzieci są takie jak u nastolatków i wiążą się z odczuwaniem obniżonego nastroju, jednak dziecko z depresją w tym okresie zachowuje się inaczej niż nastolatek. Obniżony nastrój i smutek, które odczuwa dziecko, powodują niepokój ruchowy, nadmierne pobudzenie. Dzieci są w ciągłym ruchu i pędzie, gdyż w ten sposób odwracają uwagę od smutku, szukają zajęć, zabaw, aby nie koncertować się na emocjach. Wynika to w dużej mierze z nieumiejętności regulowania emocji w sposób konstruktywny oraz zdecydowanie mniejszych umiejętności komunikacyjnych..

U dziecka w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym depresja może przejawiać się poprzez:

- drażliwość,

- apatię,

- brak zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały mu przyjemność,

- niechęć do współpracy,

- brak łaknienia,

- wycofanie z aktywności lub zachowania mające na celu zwrócenie na siebie uwagi,

- nawracające skargi na różnego rodzaje bóle np. brzucha, głowy, nóg .

 

 

 

W jaki sposób rozpoznać, czy dziecko/ nastolatek choruje na depresję?

Warto zadać sobie serię pytań szczegółowych:

• Czy zauważyłam (zauważyłem) u dziecka przewlekłe zmiany nastroju – dziecko jest ponure, przygnębione, drażliwe, smutne, marudne? Czy obserwuję takie zmiany przynajmniej od kilku tygodni, przez większą część każdego dnia (choć mogą być momenty, kiedy dziecko czuje się lepiej)?

• Czy dziecko straciło radość życia? Jest takie dzień po dniu, tydzień po tygodniu?

• Czy powyższe zmiany nastroju sprawiły, że dziecko funkcjonuje znacznie gorzej niż dotychczas?

• Czy dziecko straciło zainteresowanie rzeczami, które wcześniej sprawiały mu/jej przyjemność?

 • Czy spędza mniej czasu, zajmując się swoim hobby?

• Czy dziecko zaczęło ograniczać spotkania z przyjaciółmi, rzadziej spotyka się ze znajomymi?

• Czy pojawiły się problemy z nauką, nagle pogorszyły się oceny?

• Czy dziecko mówi, że ma kłopoty z koncentracją, nie ma sił, trudno jest mu się zmobilizować? Czy podaje „dobre” powody („Nie pójdę dziś do szkoły, by lepiej napisać to wypracowanie / nauczyć się do klasówki”), aby nie wychodzić z domu?

• Czy ma problemy ze snem (przejawia trudności z zasypianiem lub nadmierną senność) i/lub wahania apetytu?

• Czy dziecko deklaruje, że nie ma energii do działania, mniej dba o sobie, ma podkrążone oczy?

• Czy dziecko gorzej wypowiada się o sobie, widzi innych jako lepszych od siebie, obwinia się nadmierne, mówi, że życie nie ma sensu albo że nie ma po co żyć? • Czy może zaczynam myśleć, że moje dziecko jest leniwe?

 

Jeśli odpowiedzi na te pytania są twierdzące, to najprawdopodobniej dziecko/nastolatek choruje na depresję i w tej sytuacji należy szybko udać się po pomoc do specjalisty. Najskuteczniejszą formą leczenia depresji jest psychoterapia. Nierzadko potrzebna jest też farmakoterapia.

 

Jak rodzic może pomóc swojemu dziecku? Jak się komunikować?

 

Bezwzględnie nie wolno mówić:                      

 

 

 

 

 

 

„Weź się w garść!”

„Zbierz się „do kupy”!”

„Wyjdź do ludzi!”

„Przesadzasz, nic się nie dzieje!”

„Weź się za robotę, to Ci smutki z głowy wywietrzeją!”

„Przejdzie Ci.”

„Zajmij się tymi, którzy naprawdę mają ciężko”.

„Nikt nie mówił, że będzie łatwo”.

„Przestań się nad sobą użalać!”

„To wszystko jest w Twojej głowie, sam sobie to robisz!”

„W głowie się Tobie przewraca!”

„Ogarnij się!”

 

Co w takim razie mówić, jak wspierać swoje dziecko?

 

 

 

 

 

 

 

 

„Jak mogę Ci pomóc?”

„Każdy ma prawo okazać słabość, nie wstydź się tego.”

„Wiem, że teraz w to nie wierzysz, ale naprawdę będzie dobrze. Nie opuszczę Cię i te trudne chwile przetrwamy razem.”

„Chętnie Ci pomogę”.

„Zawsze możesz na mnie liczyć”.

„Mimo że nie wiem, jakie to uczucie, pomogę Ci z tego wyjść”.

„Nie rozumiem tego, co przeżywasz, ale wiem, ze jest Ci bardzo ciężko”.

„Niezależnie od tego, co będzie się działo, pomogę Ci”.

„Jesteś dla mnie bardzo ważna/y”.

„Wierzę w Ciebie”.

„Jestem obok Ciebie i wierzę w Ciebie.”

„Pamiętaj, że jestem”.

„Kocham Cię bez względu na wszystko”.

 

 

Opracowały: psycholog Ewa Chmurska, pedagog Anna Pomaska