WSPARCIE DLA SZKOLNYCH  DORADCÓW ZAWODOWYCH

Z TERENU POWIATU MAKOWSKIEGO

Organizacja doradztwa zawodowego jest jednym ze statutowych zadań przedszkoli i szkół oraz poradni psychologiczno-pedagogicznych, które ściśle wynika z obowiązujących przepisów prawnych. W ramach wsparcia podejmowanych działań Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Makowie Mazowieckim oferuje pomoc ze strony doradcy zawodowego, która koncentruje się na następujących działaniach:

• prowadzenie Sieci Współpracy i Samokształcenia dla Szkolnych Doradców Zawodowych,
• prowadzenie zajęć warsztatowych dla Uczniów w zakresie rozpoznawania ich preferencji edukacyjno – zawodowych oraz planowania dalszej ścieżki rozwoju i kariery,
• prowadzenie grupowych spotkań informacyjnych dla Rodziców,
• prowadzenie indywidualnej diagnozy preferencji zawodowych – tworzenie Profilu Zainteresowań Zawodowych, w tym dla uczniów z różnego rodzaju niepełnosprawnościami,
• prowadzenie indywidualnych konsultacji dla Uczniów i Rodziców -udzielanie poradw zakresie planowania ścieżki edukacyjno-zawodowej i podejmowania decyzji o wyborze szkoły i kierunku kształcenia,
• udzielanie wsparcia merytorycznego szkolnym doradcom zawodowym w zakresie realizacji doradztwa zawodowego w szkole/przedszkolu, w tym opracowywania Wewnątrzszkolnego Systemu Doradztwa Zawodowego i Rocznych Planów Doradztwa Zawodowego,
• wydawanie opinii o braku przeciwwskazań do podjęcia pracy i praktycznej nauki zawodu (dla uczniów przez 15 rokiem życia),
• udzielanie porad i informacji na temat oferty lokalnej sieci szkół i przeszkoli w trakcie umówionych wcześniej spotkać bezpośrednich lub w formie e-konsultacji (środa – godz. 12.00 – 15.00):

- Nr telefonu: (29) 71 71 501

- e-mail: akowalska.ppp@gmail.com

Cyberprzemoc, inaczej mobbing elektroniczny – to przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Technologie te, to głównie Internet i telefony komórkowe. Specyfika tych technologii powoduje, że nawet błahe akty cyberprzemocy stanowią dla ofiar poważny problem, z którym często nie potrafią sobie poradzić. Problem ten w oczywisty sposób dotyczy szkół. W klasie, szatni, świetlicy, stołówce czy na boisku szkolnym dochodzi do aktów przemocy z użyciem telefonów komórkowych lub Internetu. Coraz częściej konflikty pomiędzy rówieśnikami przenoszone są do Sieci.  Jest to zjawisko szczególnie niebezpieczne z powodu:

• anonimowości sprawcy,
• różnorodności form,
• powszechnej dostępności w sieci, 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu,
• szybkości rozpowszechniania materiałów kierowanych przeciwko ofierze
• zasięgu
• stałego narażenia ofiary niezależnie od miejsca i pory,
• stosunkowo niskiego poziomu kontroli społecznej tego typu zachowań (np. ograniczona wiedza i doświadczenie nauczycieli oraz rodziców związane z korzystaniem z mediów elektronicznych),
• praktycznie niemożliwego usunięcia kompromitujących informacji, zdjęć, filmów, itp. 

Kilka słów o TikToku

Pewnie większość z Państwa, którzy są szczęśliwymi rodzicami nastolatków, słyszeli od swych pociech o TikToku. Co tak naprawdę wiemy- my dorośli- o tej aplikacji? Jestem mamą 11 letniej córki i muszę szczerze przyznać, że niewiele wiedziałam. Ot, słysząc często na pytanie: „Co robisz?”, odpowiedź: „nagrywam TikToka, przechodziłam nad nią do porządku, nie poświęcając temu większej refleksji. Gdzieś tam z tyłu głowy pojawiała mi się lekceważąca myśl: „znowu te głupoty, będzie się wyginać”. W pewnym momencie jednak uświadomiłam sobie, że cały ten TikTok jest częścią świata mojej córki, świata, o którym ja nic nie wiem. Postanowiłam więc dowiedzieć się.

Okazało się, że aplikacji tej używa 500 mln młodych na całym świecie i jest ona dostępna w 75 wersjach językowych i 150 krajach świata. Nie ulega więc najmniejszej wątpliwości, że TikTok jest bardzo popularny. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że to nic nowego: aplikacja, za pomocą której tworzy się krótkie video i miksuje je z muzyką. Filmiki publikuje się i czeka na serduszka, czyli dowody uznania. Czym TikTok różni się od YouTuba, video na Facebooku, czy snapów na Snapchacie? Moja córka mówi, że wszystkim. Kryje się za tym totalne odejście od treści na rzecz formy. Tu nikt nie mówi, nie opowiada, nie streszcza, nie ma fabuł. Co jest zamiast tego? Jest: lip-sinc, transitions, mirror, haule, beauty*. Znacie Państwo znaczenie tych słów? Ja nie znałam, gdy siadałam do pisania tekstu. Wg użytkowników TikToka jestem po prostu stara i jestem z pokolenia milenialsów. TikTok jest doskonałym papierkiem lakmusowym oceniającym, kto jeszcze jest milenialsem, a kto pokoleniem Z. Pokolenie Z to oczywiście nie tylko tiktokerzy, ale wszyscy Ci, którym nie trzeba mu wyjaśniać o co chodzi w TikToku. Prawie zapomniałabym, już wyjaśniam:

• Lip-sync – czyli udawanie, że się śpiewa,
• Transitons - zmiany kadru, przejścia w rytm jakiejś piosenki tworzące coś na kształt choreografii,
• Mirror – efekty lustrzanego odbicia,
• Haule – pokazy, co się ostatnio kupiło,
• Beauty – metamorfozy za pomocą makijażu i ciuchów.  

Jak zauważa Ferruta (2020) koronawirus wkraczając w codzienne życie wielu ludzi „przebudził ich z głębokiego snu” i wiary w niezniszczalność. Sytuacja zmieniła się z dnia na dzień – z kosmopolitów, obywateli świata, osób pędzących za karierą, przyjemnościami, atrakcjami staliśmy się ludźmi niepewnymi jutra, zamkniętymi w czterech ścianach, kryjącymi się przed niewidzialnym wrogiem. Wirus i związane z nim zagrożenie otworzyło oczy na kruchość ludzką. Taka sytuacja musi budzić wiele intensywnych uczuć – niektóre są jawne, doświadczane wprost, inne głęboko ukryte, wyrażające się w różnych zachowaniach i odczuciach. Przeżycia dotyczą tak dorosłych, jak i dzieci, które nie do końca mogą rozumieć co właściwie się dzieje.

Celem niniejszego artykułu jest refleksja nad psychologicznym radzeniem sobie z lękiem przed wirusem i zachęta do rozmowy na ten temat z najmłodszymi.

            Reakcje na zagrożenie spowodowane koronawirusem mogą być bardzo zróżnicowane. Ludzie oscylują pomiędzy paniką i nastawieniem katastroficznym (lękiem przed zagrożeniem utraty życia i zdrowia) a obojętnością i sceptycyzmem (ignorowaniem i bagatelizowanie zagrożenia) (Schinaia, 2020). Widać to na co dzień, kiedy wyjrzy się z domu przez okno albo wejdzie na dowolny portal w Internecie.
Z jednej strony niektórzy ludzie stosują totalną izolację, przeżywają wyjście do sklepu jako niebezpieczną wyprawę, myślą o wyjeździe w bezpieczne miejsce, gdzie nie ma zagrożenia, ale też robią gorączkowe zakupy, walczą o produkty o dłuższym okresie przydatności czy robią zapasy – to wszystko reakcje, których celem jest chęć ominięcia zagrożenia, poradzenia sobie z wszechogarniającym lękiem, zagubieniem
i nieprzewidywalnością. Odcięcie się ma pomóc (dosłownie i w przenośni) uchronić się przez wirusem. Z drugiej strony ignorowanie zagrożenia – przejawiające się jako nieprzestrzeganie lub łamanie zaleceń, niestosowanie się do zasad higieny, podważanie ich zasadności, bagatelizowanie choroby wywołanej wirusem, często bez uprzedniego zapoznania się z faktami, oskarżanie osób, ustalających zasady postępowania i podważanie ich kompetencji, przeżywanie pobytu w domu jak pobytu w więzieniu, są reakcjami obronnymi, które chociaż krótkotrwale, pozwalają radzić sobie z własnymi potrzebami bycia ochronionym, które w tym przypadku zostaną zawiedzione (Ferruta, 2020). Żadne z tych rozwiązań nie jest do satysfakcjonująco skuteczne. Według Schinaia (2020) w obecnej sytuacji powinniśmy patrzeć na rzeczywistość z uzasadnionym niepokojem, ale jednocześnie bez nadmiernego optymizmu, nadmiernej obojętności i wreszcie nadmiernego katastrofizmu. Żeby skutecznie radzić sobie z trudną sytuacją musimy uruchomić zasoby odporności.

W 2014 roku Światowa Organizacja Zdrowia (1) opublikowała pierwszy raport, który był całkowicie poświęcony kwestii samobójstw pt. „Preventing Suicide. A global imperative.” Wg tego raportu, co 40 sekund gdzieś na świecie ktoś popełnia samobójstwo. Czas ten, wg prognoz WHO, w 2020 roku ma się skrócić do 22 sekund, a liczba osób próbujących popełnić samobójstwo – wzrosnąć 10-20 krotnie. Z publikacji wynika także, że przełomowym pod względem liczby ofiar samobójstw był rok 2001 -  849 000. Była ona większa niż liczby ofiar przemocy -500 000 i wojen -230 000 łącznie. W większości krajów europejskich roczna liczba ofiar samobójstw jest większa niż ofiar wypadków samochodowych.

Szczególną uwagę przykuwają dane dotyczące samobójstw najmłodszych. Według WHO samobójstwo stało się drugą najczęstszą przyczyną śmierci wśród osób w wieku 15-29 lat. Statystycznie odsetek samobójstw rośnie wraz z przedziałem wiekowym. Tym bardziej niepokojący jest fakt, że w ostatnich latach coraz więcej coraz młodszych osób odbiera sobie życie – mówi się wręcz o zjawisku odmładzania struktury samobójstw. Według danych z Komendy Głównej Policji w Polsce (6) w 2016 r. odnotowano 103 zakończone śmiercią próby samobójcze wśród młodzieży na 475 podejmowanych, w 2017 – prób udanych było 116, a podejmowanych 730. Specjaliści zajmujący się problematyką samobójstw wśród młodzieży przewidują, że liczby te będą  z roku na rok rosły. 

To, czy dziecko posługuje się prawą, czy lewą ręką jest uzależnione od lateralizacji, która jest ważnym elementem w rozwoju dziecka. Proces lateralizacji jest związany  z względną przewagą rozwoju obu półkul mózgowych. Funkcjonalna przewaga jednej półkuli mózgowej nad drugą ma swoje uzasadnienie w rozwoju filogenetycznym człowieka, kształtuje się natomiast w rozwoju osobniczym. Ze względu na fakt krzyżowania się większości szlaków nerwowych, drogi nerwowe z prawej strony ciała docierają do lewej półkuli, a z lewej strony ciała do półkuli prawej. Zatem funkcjonalnej dominacji prawej strony ciała (ręki) odpowiada dominacja lewej półkuli mózgowej. Rozwój lateralizacji zależy również od oddziaływań środowiska, które w sposób zamierzony i niezamierzony wpływa na kształtowanie się przewagi stronnej u dziecka.

Rodzaje lateralizacji:

• lateralizacja jednorodna prawostronna - przewaga prawej strony ciała nad lewą    w zakresie pracy kończyn górnych, dolnych, ruchów tułowia i niektórych parzystych narządów zmysłowych, zwłaszcza oczu,
• lateralizacja jednorodnej lewostronnej - przewaga całej lewej strony ciała  (ręki, nogi i oka),
• lateralizacji niejednorodnej / skrzyżowana - to brak dominacji,
• lateralizacja nieustalona.

Mutyzm wybiórczy – spojrzenie logopedy

            Mutyzm w Zestawieniu form zaburzeń mowy prof. Haliny Mierzejewskiej  i dr Danuty Emiluty-Rozya umieszczono jako zaburzenie mowy egzo-endogenne i zdefiniowano je jako psychogenne zablokowanie czynności mówienia, najczęściej wybiórcze, na bazie dyspozycji systemu nerwowego.

Mutyzm - „zamilknięcie”

            Mutyzm jest zaburzeniem mowy polegającym na zahamowaniu czynności mówienia przy zachowanym w pełni prawidłowym rozumieniu wypowiedzi słownych. Nie zaistniały  w tych przypadkach żadne zmiany  ani  w obwodowej, ani w ośrodkowej części aparatu mowy. Mutyzm dotyczy osób, które wcześniej mówiły i nie mają zdiagnozowanych zmian foniatrycznych czy neurologicznych. Jest to niemożność mówienia z powodu bloku psychicznego, co odróżnia go na przykład od afonii, która związana jest   z zaburzeniami czynności krtani.

Mutyzm może przybierać dwie formy:

a) mutyzm całkowity, globalny, dotyczący sytuacji, gdy osoba mówiła, przestała mówić i nie mówi w ogóle (bardzo rzadko występujący),

b) mutyzm wybiórczy, selektywny – osoba nie mówi w określonej sytuacji, miejscu,  w obecności jakiejś osoby.

Nieśmiałość jest definiowana jako doświadczanie skrępowania i/ lub zahamowań w sytuacjach interpersonalnych w stopniu utrudniającym dążenie do osobistych i zawodowych celów. Nieśmiałość można obserwować lub doświadczać w różnym stopniu we wszystkich lub niektórych ze sfer funkcjonowania:

- W zachowaniu obserwujemy  m.in. unikanie sytuacji wywołujących lęk, ciche mówienie, nerwowe ruchy (np. dotykanie włosów lub twarzy), unikanie kontaktu wzrokowego.

- Objawami fizjologicznymi doświadczanymi przez dzieci nieśmiałe są najczęściej: przyspieszone bicie serca, czerwienienie się, suchość w ustach, drżenie rąk, pocenie się, zawroty głowy, nudności.

- Myślenie i funkcjonowanie intelektualne osoby nieśmiałej charakteryzują często negatywne myśli lub przekonania o sobie, zamartwianie się, samooskarżanie się, brak pewności siebie.

- W emocjach dzieci nieśmiałych pojawia się z kolei wstyd, zażenowanie, smutek, lęk.

Niektórzy rodzice uważają, że nieśmiałość ich dziecka nie jest problemem, nie przeszkadza im, kochają dziecko takim, jakie ono jest itd. Taka postawa rodziców jest potrzebna dzieciom ale warto  podjąć  również wysiłek i spróbować przeciwstawić się jej.

Dojrzałość  szkolna, gotowość  szkolna, przygotowanie do szkoły — to terminy używane zamiennie.  Według Wincentego Okonia dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych w klasie I. Co to oznacza w praktyce? Jakie komponenty wpływają na dojrzałość szkolną przedstawię poniżej.

Osiągnięcie szkolnej dojrzałości uwarunkowane jest wieloma czynnikami, głównie zaś zadatkami wrodzonymi, środowiskiem domowym oraz wychowaniem i nauczaniem. Liczne badania nad dojrzałością szkolną wykazywały, że to środowiskowo uwarunkowane możliwości uczenia się odpowiadają za osiągnięcie tej dojrzałości a nie wiek dziecka. Dlatego ważne jest ogólne wspieranie rozwoju swoich pociech. Spędzanie z nimi wspólnie czasu na różnego rodzaju aktywnościach. Silna więź pomiędzy rodzicem a dzieckiem stwarza emocjonalne bezpieczeństwo. Bardzo ważne jest, aby wspierać dziecko, motywować do działań, zapewniać o swojej miłości ale jednocześnie pozwalać mu samodzielnie doświadczać. Również poprzez zabawę, która jest podstawową aktywnością dzieci w wieku przedszkolnym.

Co oznacza pojęcie dysleksja? Jakie są symptomy, mogące pomóc rodzicom zwrócić uwagę na te trudności, aby jak najwcześniej trafić na diagnozę specjalistyczną w Poradni?
            W literaturze spotykamy różnie rozumiane pojęcie dysleksji. Najczęściej przytacza się definicję używaną przez H. Spionek (1965). Proponuje ona zaliczyć do trudności w czytaniu i pisaniu wyłącznie te, które są spowodowane deficytami rozwoju funkcji percepcyjno motorycznych.

Marta Bogdanowicz ( psycholog kliniczny dziecięcy, prof. dr hab., była dyrektor Instytutu Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego, założycielka, wieloletnia przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Dysleksji i wiceprzewodnicząca Europejskiego Towarzystwa Dysleksji)  podaje, iż specyficzna rozwojowa dysleksja to: zaburzenia manifestujące się trudnościami w nauce czytania, mimo stosowania obowiązujących metod nauczania, normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie. 

            Polskie Towarzystwo Dysleksji na swojej stronie podaje, że dysleksja to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego.

      Najczęściej zaburzenia dyslektyczne dotyczą  następujących funkcji:
- analizy i syntezy wzrokowej,
- analizy i syntezy słuchowej,
- funkcji językowych,
- motoryki,
- współdziałania, czyli integracji w/w procesów,
- pamięci wzrokowej, słuchowej, ruchowej,
- lateralizacji,
- orientacji w schemacie ciała, kierunkach i przestrzeni.

Zdolność koncentracji uwagi, czyli świadomego kierowania i utrzymania jej na określonym rodzaju czynności oraz możliwość nierozpraszania się pod wpływem innych, nawet stosunkowo silnych bodźców niezwiązanych z wykonywaniem czynności, jest jednym z podstawowych czynników odpowiedzialnych za sukces szkolny ucznia. Do około 5 roku życia uwaga ma charakter mimowolny, tj. dziecko skupia uwagę na wyrazistych cechach nowego bodźca oraz na przedmiotach czy zdarzeniach atrakcyjnych. W związku z tym dzieci w okresie przedszkolnym są bardzo podatne na rozproszenie uwagi, w ich aktywności może pojawiać się nagła zmiana kierunku zainteresowania. W miarę rozwoju czas koncentracji uwagi dziecka i odporność na działanie czynników rozpraszających ulegają stopniowemu wydłużeniu. Zmiana w zakresie funkcjonowania uwagi pojawia się między 5 a 7 rokiem życia. Dziecko zaczyna stopniowo kontrolować swoją uwagę, jest w stanie dłużej i efektywniej skupiać się na wybranej prze siebie aktywności.

          Koncentracja to wysiłek umysłowy, w czasie którego obserwuje się zwiększenie dopływu krwi do mózgu, co z kolei korzystnie wpływa na zdolność percepcji i przetwarzania informacji. Koncentracja to moment zebrania myśli i spostrzeżeń tak, aby pozostać wyłącznie przy jednej czynności, jednoczenie ignorując inne. W procesie koncentrowania uwagi wyróżnia się:

1. Selektywność uwagi- proces śledzenia wybranych, istotnych bodźców oraz eliminowanie mało ważnych, które są mało znaczące dla realizacji danej aktywności. Dziecko z prawidłową selektywnością uwagi potrafi słuchać w skupieniu i w skupieniu realizować zadania, mimo zewnętrznych bodźców rozpraszających uwagę.
2. Czujność – pozwala na długotrwałe oczekiwanie na pojawienie się określonego bodźca, co pozwala dziecku do końca wysłuchać polecenia np. nauczyciela, a następnie potrafi podjąć aktywność, wykonując po kolei niezbędne czynności wedle instrukcji.
3. Przeszukiwanie, czyli aktywne poszukiwanie określonych bodźców w szumie informacyjnym. Ta umiejętność przydaje się w czasie gier zespołowych oraz w trakcie aktywności edukacyjnych związanych z : korzystaniem ze słownika ortograficznego, uzupełnianiem tabel i diagramów, wykonywaniem algorytmów, pracą z tekstem i rozwiązywaniem zadań z treścią.
4. Kontrolowanie jednoczesnych czynności - to zdolność dzielenia zasobów uwagi między czynności wykonywane jednocześnie. Wiele czynności składających się na wykonywaną aktywność jest zautomatyzowanych. Jednak wiele dzieci np. z ADHD, dysleksją, z dużą męczliwością, zaburzeniami procesów integracji sensorycznej mają duży problem z automatyzacją czynności.

Poprzez zmysły człowiek uczy się otaczającego go świata. Prawidłowy słuch, jako jeden z tych zmysłów, warunkuje prawidłowy rozwój mowy i języka dziecka. Dźwięki otoczenia wywołują zainteresowanie i ciekawość, wrażenia akustyczne przygotowują małego człowieka na pojawiające się wydarzenia, ukierunkowują wzrok, wpływają na nastroje i zachowania. Zmysł słuchu odbiera wrażenia w sposób ciągły, ze wszystkich kierunków i z dużej odległości. „Można zamknąć oczy, gdy  się nie chce czegoś widzieć.  Można zatrzymać oddech,  gdy się nie chce czegoś  wąchać. Ale nie można  zamknąć ucha, gdy się nie  chce czegoś słyszeć.” Jest to często pojawiający się w Internecie cytat, który dobrze podkreśla rolę, jaką pełni słuch  w życiu człowieka.

Co to jest niedosłuch?

Niedosłuch to zaburzenia w obrębie układu słuchu, polegające na nieprawidłowym odbiorze lub przewodzeniu dźwięków o rożnym stopniu nasilenia (od dyskretnych zmian, po całkowitą głuchotę). Istnieje wiele klasyfikacji uszkodzeń słuchu. Najczęściej stosowane w literaturze kryteria uwzględniają:  czas zadziałania czynnika  patogennego, stopień ubytku słuchu, miejsce uszkodzenia (lokalizację) oraz przyczynę.  Ubytek słuchu do 20 dB (decybeli) jest traktowany jakjo norma i nie stwarza trudności w odbiorze mowy.

Przyczyny powstania niedosłuchu

Przyczyny powstania niedosłuchu mogą być różne. Najczęściej wymienianymi są:

· konflikt serologiczny,

· choroby matki w czasie ciąży, np. różyczka,

· niedotlenienie okołoporodowe – wszystkie stany określone niskim stopniem Apgar oraz zaburzenia oddychania w pierwszych dobach życia,

· żółtaczka okołoporodowa, która skłoniła neonatologów do przetoczenia krwi w ramach transfuzji wymiennej albo fototerapii,

· niska waga urodzeniowa (poniżej 1500g),

· choroby bakteryjne- zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych, odra, świnka, ospa, zapalenie ucha środkowego),

· choroby genetyczne,

· wrodzone infekcje (kiła, różyczka, cytomegalia, toksoplazmoza),

· zaburzenia rozwojowe w obrębie głowy i szyi, należą tu zniekształcenia małżowin usznych, brak przewodów słuchowych zewnętrznych, rozszczepy wargi i podniebienia i inne wady rozwojowe,

· rodzinnie występujące przypadki wad słuchu (głównie bliskie rodzeństwo: siostry, bracia, rodzice, dziadkowie),

· leki ototoksyczne (uszkadzające słuch),

· wyjątkowo głośne dźwięki (petardy, głośna muzyka, słuchanie muzyki przez słuchawki),

· urazy głowy,

· niedoleczone stany zapalne ucha,

· przerost trzeciego migdałka.

Zabawa jest najważniejszą aktywnością dziecka. Zajmuje najbardziej istotne miejsce w jego życiu. Służy poznawaniu świata, zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego. To dzięki zabawie dziecko uczy się wyrażać emocje i radzić sobie z nimi (Winnicott, 2011). Jako forma poznawania świata zabawa dziecka odgrywa istotną rolę w jego rozwoju, co na przestrzeni wieków potwierdzali filozofowie, pedagodzy i psycholodzy. Zwracali również uwagę na znaczenie obserwowania zabawy w poznaniu i zrozumieniu dziecka (Muchacka, 2014; Landreth, 2016; Albański, 2018). Już w XVIII wieku Jean-Jacques Rousseau (wybitny myśliciel) podkreślał znaczenie swobodnego wychowania, twierdząc, że może to chronić dziecko przed negatywnymi skutkami oddziaływań z zewnątrz, jak próby narzucenia dziecku z zewnątrz różnych celów i ideałów, które miałoby ono realizować. Obecnie, jak wynika z badań (Wenner, 2009), czas przeznaczany na swobodną zabawę jest coraz bardziej skracany na rzecz aktywności zaplanowanych i kontrolowanych przez dorosłych oraz na oglądanie telewizji i kontakt z komputerem oraz Internetem (Brzezińska i wsp., 2011).

Celem niniejszej publikacji jest zapoznanie rodziców z istotą dziecięcej zabawy, jej funkcją oraz znaczeniem dla rozwoju dziecka. To ważne, żeby uzmysłowić sobie, że zabawa jest nie tylko sposobem spędzania czasu przez dziecko, ale cenną aktywnością, która pomaga mu poznawać świat, otoczenie i samego siebie oraz wchodzić w relacje z innymi. Publikacja ma również na celu przedstawienie zabawy jako narzędzia pracy z dzieckiem, wykorzystywanego w terapii, zawiera prezentacje wybranych zabaw terapeutycznych, które można wykorzystać w pracy z dzieckiem.

Zabawa pojawia się bardzo wcześnie u dziecka, właściwie od momentu, gdy zdobywa ono umiejętność chwytania przedmiotów rękoma i manipulowania nimi. Towarzyszy dziecku przez wiele, wiele lat, przechodząc przeobrażenia w jego różnych okresach rozwojowych. Zabawa jest dobrowolną, aktywnością, motywowaną wewnętrznie i kierowaną przez dziecko. Zabawa wymaga swobody wyboru przez niego w określeniu sposobu użycia różnych przedmiotów – często są to zabawki, ale należy pamiętać, że dzieci, zwłaszcza w okresie przedszkolnym mogą wykorzystywać do zabawy różne przedmioty z otoczenia. Zabawa wymaga zatem twórczej ekspresji zarówno sfery fizycznej, jak i umysłowej oraz emocjonalnej. Wiąże się też często z interakcją społeczną. Zabawa ma uniwersalne znaczenie dla naturalnego rozwoju oraz integralności dziecka, co znajduje odzwierciedlenie w proklamowaniu jej przez ONZ jako powszechnego i niezbywalnego prawa dziecka (Landreth, 2016).  

Zabawa, zdaniem Rochovskiej (2011) ma istotne implikacje dla sfery psychicznej dziecka i nie należy jej postrzegać, nawet u starszych dzieci, jako marnowania czasu. Należy sobie również uświadomić, że celem zabawy z punktu widzenia dziecka jest po prostu zabawa. Ma ona spontaniczny charakter i jest przyjemnym i cennym procesem sama w sobie. W zabawie dużego znaczenia nie ma jej końcowy rezultat, ale sam fakt zabawy – mierzenia się na dziecięcy sposób z rzeczywistością. Dziecko nie uczestniczy w zabawie ze świadomością, żeby przekonać się, jak coś działa, by wypróbować dorosłe role, czy stymulować wyobraźnię. Dziecko bawi się, jest to zabawne, sprawia mu to przyjemność, a nauka, jak z tego płynie jest dla niego przypadkowa. Szczególnie dotyczy to najmłodszych, którzy uczą się przez zabawę, tak jak przez wszystkie formy doświadczenia.

Wszyscy chcemy, by nasze dzieci wyrosły na  mądrych, szczęśliwych ludzi. Jest na to sposób. Czytajmy dzieciom. Dzieci bardzo lubią, gdy im się głośno czyta. Czują się wtedy ważne, kochane i coraz mądrzejsze.

            Codzienne czytanie rozwija język, wzbogaca słownictwo, uczy umiejętności mówienia i słuchania, doskonali pamięć, kształtuje wrażliwość moralną dziecka. Uczy myślenia, jest drogą do wiedzy i wykształcenia. Pomaga w wychowaniu, ułatwia naukę w szkole, kształtuje nawyk czytania i zdobywania wiedzy na całe życie. Czytając dziecku codziennie, zbudujemy trwałe skojarzenia czytania z przyjemnością, poczuciem bezpieczeństwa i więzi. Czytanie dziecku od najmłodszych lat rozbudza w nim ciekawość świata i pomaga zrozumieć siebie i innych. Wspólne głośne czytanie z dzieckiem – uczniem pomaga mu pokonać wiele problemów wieku dorastania. Uczymy dzieci czytania, ale nie dbamy o to, by lubiły czytać. Nie rozbudzamy w nich zapału do książek, nie czynimy starań, by czytanie stało się dla nich przyjemnością i potrzebą. Wielu dzieciom doświadczenia z książką kojarzą się z przymusem, przykrością, nudą. Dlatego porzucają czytanie na rzecz telewizji. Badania naukowe wskazują szkodliwość nadmiernego oglądania telewizji. Telewizja nie rozwija u dzieci myślenia i skraca ich przedział uwagi, wiele programów wywołuje agresję oraz znieczula na przemoc. Aby dziecko nauczyło się w mądry i umiarkowany sposób korzystać z telewizji, w najmłodszym wieku powinno otrzymać alternatywę innej, atrakcyjnej formy spędzania czasu – czytania bajek, książek przez rodziców.

            Rodzice! Od Was w największym stopniu zależy pomyślna przyszłość Waszego dziecka. Bez względu na sytuację rodzinną, finansową, czy własne wykształcenie, jeśli chcecie, by Wasze dziecko było szczęśliwe, odnosiło sukcesy w szkole i w życiu, codziennie czytajcie mu głośno przez 20 minut. Nie potrzeba tytułów naukowych ani drogiego sprzętu, by czytać dzieciom. Książki można wypożyczać z biblioteki, od znajomych. Nie trzeba dobrej dykcji, by być najlepszym nauczycielem czytania dla swojego dziecka. To dobre zajęcie dla zabieganych rodziców, którzy mają mało czasu dla swoich dzieci i nie zawsze wiedzą, jak go wypełnić.

W powszechnej świadomości logopeda to pani od wywoływania głosek. Dlatego często osoby, które pojawiają się w gabinecie logopedycznym, są zaskoczone tym, że logopeda zwraca uwagę na, m.in., zgryz, połykanie czy oddychanie. Oczekują tego, że specjalista zajmie się mową rozumianą jako umiejętność wypowiadania głosek, łączenia tych dźwięków. Jednak jest wiele czynników, które pozornie nie mają wpływu na rozwój mowy dziecka, ale w rzeczywistości ich rola w tym zakresie jest bardzo duża.

            Tak naprawdę ogólny rozwój dziecka począwszy od narodzin ma wpływ na kształtowanie się mowy, natomiast przebieg czynności fizjologicznych w obrębie narządów mownych, a więc oddychania, ssania, połykania, później gryzienia i żucia odgrywa znaczącą rolę. Czynności te stanowią naturalną gimnastykę narządów artykulacyjnych, systematycznie i sukcesywnie poprawiając ich sprawność.

            W niniejszej publikacji zamiennie używane będą terminy: czynności fizjologiczne i funkcje fizjologiczne. Podobnie: narządy mowne i aparat artykulacyjny oraz aparat mowy, narząd żucia. Pamiętamy, że artykulacja to inaczej wymowa.

           Mowa umożliwia nam: porozumiewanie się, nawiązywanie kontaktów społecznych, poznawanie otaczającego świata, właściwy rozwój poznawczy oraz pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Porozumiewanie się z otoczeniem to odbieranie i pełne rozumienie komunikatów słownych, a także ich nadawanie. W ten sposób informujemy innych o tym co myślimy, czujemy, widzimy i czego pragniemy. Aby zrozumieć kierowane do nas wypowiedzi musimy je usłyszeć, zróżnicować, utożsamić i zapamiętać. Uczymy się tego już w życiu płodowym. Matki, czasami intuicyjnie, wiedzą co jest dobre dla ich dziecka. Mówią do maleństwa, które rośnie w ich łonie, gładzą brzuch, śpiewają jemu, czytają książeczki i włączają spokojną muzykę. Może nie wiedzą, że tak się to nazywa, ale stymulują w ten sposób  językowo swoje nienarodzone maleństwo. Dziecko nie zaczyna się uczyć w chwili pójścia do przedszkola. Jego rozwój, także rozwój językowy, następuje najpierw pod okiem rodzica, a dopiero później włączają się do tego procesu instytucje: żłobek, przedszkole i szkoła.

           Dla zmotywowania każdego z rodziców do pracy ze swoim dzieckiem należy podkreślić, że istnieje ścisły związek mowy z myśleniem, który ma charakter dwukierunkowy. Oznacza to, że niska inteligencja powoduje opóźnienie rozwoju mowy, ale opóźniony rowój mowy jest również przyczyną obniżenia poziomu intelektualnego. Wykazano, że pod wpływem zorganizowanej nauki mowy następuje wzrost ilorazu inteligencji. Nauka mowy i języka przebiega  u każdego człowieka indywidualnie, co wynika  z uwarunkowań zarówno biologicznych, jak i społecznych, ale odpowiednia stymulacja ze strony środowiska znacząco wpływa na jego rozwój. Warto więc wiedziec w jaki sposób możemy, jako rodzice, wpłynąć na rozwój mowy naszego dziecka.

            Jeżeli zapytalibyśmy pierwszego napotkanego rodzica, na czym polega wspomaganie rozwoju mowy to na pewno powiedział by o czytaniu dziecku książeczek bo to - jako pierwsze - przychodzi na myśl. To prawda, czytanie jak najbardziej jest wskazane, ale oprócz klasycznego treningu mowy związanego z mówieniem i  czytaniem należy pamiętać o wplataniu elementów ruchu całego ciała wraz z usprawnianiem małej motoryki, ponieważ mowa dziecka  rozwija się prawidłowo wówczas, gdy jego sprawność ruchowa przebiega bez zakłóceń. Poszczególnym etapom kształtowania się mowy towarzyszy odpowiedni rozwój ruchowy: w czasie kiedy dziecko gaworzy - zaczyna podnosić się do siadu, a pierwsze słowa wymawiane ze zrozumieniem pojwiają się wtedy gdy maluch stawia pierwsze samodzielne kroki.        Iwona Michalak – Widera, w ramach wczesnej stymulacji językowej, proponuje wykonywanie ćwiczeń bezpośrednio dotyczących czynności mówienia, takich jak: ćwiczenia oddychania, usprawnianie narządów mownych, recytacje z elementami dźwiękonaśladowczymi, zabawy i czynności codzienne poparte słowem, czytanie i opowiadanie bajek oraz ćwiczeń mowy powiązanych z ruchem, np.: zabawy paluszkowe, wyliczanki, deklamowanie wierszy z obrazowaniem ich ruchami ciała lub symbolami graficznymi.