WPŁYW NIEDOWIDZENIA NA FUNKCJONOWANIE DZIECKA/UCZNIA

 

            Wzrok jest podstawowym sposobem zdobywania przez człowieka wiedzy o otaczającym go świecie.  Około 85 % informacji zdobytych niewerbalnie przyswajamy obserwując otoczenie, 11 % za  pomocą słuchu, 3,5 % - węchu, 1,5 % - dotyku, 1 % - smaku i innych. (Źródło: COST219).

Wzrok jest zmysłem, który odgrywa istotną rolę w życiu codziennym oraz funkcjonowaniu szkolnym/przedszkolnym dziecka lub ucznia.

 

Wśród przyczyn niedowidzenia wyróżnić należy:

• wadliwą budowę lub wadliwe funkcjonowanie oka, spowodowane czynnikami wrodzonymi (działające w okresie płodowym) lub nabytymi, jako skutek różnych chorób ogólnych (cukrzyca, gruźlica) i chorób oczu;
• choroby centralnego układu nerwowego (guz mózgu, zapalenie opon mózgowych i mózgu);
• niewłaściwą dietę (brak lub niedobór witaminy A);
• urazy i wypadki.

 

 

 Dziecko z dysfunkcją w obrębie narządu  wzroku charakteryzuje  poważnie obniżona ostrość wzroku lub ograniczenie pola widzenia, zaburzenia akomodacji, światłowstręt, oczopląs, czasami zaburzenie w rozpoznawaniu barw. Oznacza to, że zmysł wzroku utrzymuje u nich dominującą rolę w orientowaniu się w przestrzeni i procesach poznawczych, jednak rola ta jest znacznie słabsza  i mniej skuteczna niż u zdrowych rówieśników. U dzieci tych wzrosło znaczenie pozostałych zmysłów, zwłaszcza słuchu i dotyku, które powinny być maksymalnie wykorzystywane dla wyrównania  i uzupełniania zdobywanych informacji.

 

 

Na skutek zaburzeń widzenia, dzieci mogą mieć dodatkowe zaburzenia, utrudniające  funkcjonowanie w otoczeniu, uczenie się, zabawę. Są to:

• zaburzenia orientacji w przestrzeni ,
• zaburzenia koncentracji uwagi ,
• wad postawy ,
• bóle głowy,
• zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej,

 

Trudności dzieci niedowidzących w przedszkolu:

 

• wiele dzieci niedowidzących, szczególnie młodszych cechuje nadmierna pobudliwość psychoruchowa. Są one w ustawicznym ruchu, manipulują drobnymi przedmiotami, przy czym ta nadmierna ruchliwość nie jest uzasadniona sytuacją zewnętrzną;
• często przejawiają zmienność nastroju, łatwo zapalają się do pracy, po czym równie szybkoz niej rezygnują;
• są nieśmiałe i przy najdrobniejszym niepowodzeniu tracą wiarę we własne siły, lub też nadmiernie przeceniają swoje umiejętności i możliwości;
• dziecko niedowidzące może charakteryzować wolniejszy proces myślenia, czasem trudności w koncentracji uwagi, zwolnione tempo pracy;
• w pracy z dzieckiem słabo widzącym należy przyjąć zasadę , że praca wzrokowa nie powinna przekraczać 30 minut, w przerwach należy przeprowadzić ćwiczenia pamięciowo – słuchowe;
• wśród dzieci niedowidzących, często zaburzona zostaje sprawność kinetyczna, występują wtedy trudności w zespoleniu pojedynczych ruchów w jedną harmonijną całość;
• zaburzenia spostrzegania utrudniają określenie relacji pomiędzy przedmiotami np.: wyżej - niżej, na prawo - na lewo, nad - pod, za - przed, obok – przed;
• zaburzona koordynacja wzrokowo - ruchowa utrudnia precyzję;
• często występujące zaburzenie orientacji przestrzennej, a w szczególności zaburzenie kierunkowe dotyczące osi pionowej i poziomej uniemożliwiają orientacje w stronach prawa-lewa, góra-dół;
• poziom analizy i syntezy wzrokowej ma duże znaczenie nie tylko dla różnicowania kształtów figur, ale również ich zapamiętywania i odwzorowywania na podstawie modelu;
• rysunek dziecka niedowidzącego jest schematyczny, zawiera niewielką liczbę elementów, może brakować pomiędzy nimi współzależności.

 

Trudności uczniów niedowidzących w szkole/przedszkolu:

 

• niechęć do pracy wzrokowej, drażliwość;
• skrócony czas koncentracji uwagi, męczliwość;
• problemy z wychwytywaniem i dostrzeganiem istotnych bodźców wzrokowych;
• zaburzona orientacja i wyobraźnia przestrzenna;
• brak trwałej pamięci wzrokowej;
• zaburzone postrzeganie relacji przestrzeni i głębi;
• mylenie liter o podobnych kształtach;
• mylenie wyrazów o podobnej strukturze;
• przestawianie liter;
• nieprawidłowa technika czytania;
• brak rozumienia tekstu w całości;
• wolniejsze tempo czytania związane z problemami w spostrzeganiu całego wyrazu, zdania;
• problemy z rozumieniem tekstu (konieczność koncentracji na postrzeganiu kształtu poszczególnych liter);
• możliwe trudności w pisaniu z uwagi na obniżoną sprawność spostrzegania i zakłóconą koordynację wzrokowo - ruchową;
• możliwe popełnianie wielu błędów: przestawianie, mylenie, opuszczanie liter, błędy ortograficzne, złe rozplanowanie stron w zeszycie;
• problemy z czytaniem obszernych tekstów, działań matematycznych, map;
• problemy z właściwym postrzeganiem i zapamiętywaniem figur geometrycznych;
• trudności w nawiązywaniu kontaktów, nieśmiałość, zaniżona samoocena.

 

Nauczyciele pracujący z takimi dziećmi powinni stosować się do kilku zasad tj.

 

•  rozwój dziecka z uszkodzonym wzrokiem, które nie ma dodatkowych deficytów może przebiegać normalnie w sferze psychicznej i społecznej;
• dziecko takie może rozwijać się psychicznie i społecznie w takim samym czasie, co dzieci dobrze widzące;
• procesy poznawcze i działanie dzieci z uszkodzonym wzrokiem są ze swej natury wolniejsze niż dzieci widzących,
• dzieci z uszkodzonym wzrokiem wymagają większego zaangażowania, pracy i cierpliwości oraz współpracy nauczycieli i rodziców oraz współdziałania rówieśników.

 

Wskazówki do pracy z uczniem:

• właściwe umiejscowienie dziecka w klasie:
  • zapobiegające odblaskowi pojawiającemu się w pobliżu okna,
  • zapewniające właściwe oświetlenie oraz widoczność,
  • umożliwiające dogodny dostęp do tablicy (możliwość łatwego podejścia, gdy uczeń nie rozpoznaje pisma ze swojego miejsca);

• ograniczanie wszelkich błyszczących powierzchni o niepożądanym odblasku;
• unikanie podczas zapisów na tablicy innych kolorów kredy niż biały i żółty;
• zachęcanie ucznia do korzystania z przyborów pisarskich o ciemnej, równomiernej kresce;
• zezwalanie na odpisywanie od sąsiada z ławki podczas przepisywania tekstu;
• udostępnianie tekstów (np. testów sprawdzających wiedzę) w wersji powiększonej;
• podawanie modeli i przedmiotów do obejrzenia z bliska;
• zwracanie uwagi na szybką męczliwość dziecka związaną ze zużywaniem większej energiina patrzenie i interpretację informacji uzyskanych drogą wzrokową (wydłużanie czasuna wykonanie określonych zadań);
• umożliwienie dziecku korzystania z kaset z nagraniami lektur szkolnych;
• w geometrii, technice, wprowadzanie uproszczonych konstrukcji z ograniczonądo koniecznych liczbą linii pomocniczych;
• umożliwienie uczniowi wykonywania konstrukcji geometrycznych na kartkach większego formatu;
• dodatkowe omawianie i objaśnianie zadań z treścią, którym dla lepszego zrozumienia towarzyszą odpowiednie rysunki czy ilustracje;
• korzystanie z map o mniejszej ilości szczegółów;
• przy demonstracji map, plansz i tablic z rysunkami, diagramami, schematami i tabelami zwracanie uwagi na ich czytelność, tzn. czy są one odpowiedniej wielkości, narysowane odpowiedniej grubości liniami, z odpowiednim kontrastem barwnym i kontrastemw stosunku do tła;
• ograniczenie wymagań w zakresie kaligraficznym;
• częste zadawanie pytania- "co widzisz?", w celu sprawdzenia i uzupełnienia słownego trafności doznań wzrokowych;
• słowne objaśnianie wszystkiego co ma zrobić uczeń, aby w pełni mógł uczestniczyć w zajęciach.

 

BIBLIOGRAFIA

1. Kuczyńska -Kwapisz J. (2004), dzieci niewidome i słabowidzące, Warszawa,
2. Lipkowski O., (1981), Pedagogika specjalna. Zarys, Warszawa,
3. Polak Z., (2000), Uczniowie niewidomi i słabowidzący w szkołach ogólnodostępnych, Lublin
4. Tanajewska A., Naprawa R., Stawska J., (2014), Praca z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Warszawa
5. portal adaptacje.uw.edu.pl – red. Paplińska M.
6. www.ore.edu.l/2015/03 dysfunkcja-wzroku/ - red. Łuniewska M.

 

 

Opracowała: Agnieszka Kowalska – pedagog, oligofrenopedagog, tyflopedagog, surdopedagog

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Makowie Mazowieckim