Cyberprzemoc, inaczej mobbing elektroniczny – to przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Technologie te, to głównie Internet i telefony komórkowe. Specyfika tych technologii powoduje, że nawet błahe akty cyberprzemocy stanowią dla ofiar poważny problem, z którym często nie potrafią sobie poradzić. Problem ten w oczywisty sposób dotyczy szkół. W klasie, szatni, świetlicy, stołówce czy na boisku szkolnym dochodzi do aktów przemocy z użyciem telefonów komórkowych lub Internetu. Coraz częściej konflikty pomiędzy rówieśnikami przenoszone są do Sieci.  Jest to zjawisko szczególnie niebezpieczne z powodu:

• anonimowości sprawcy,
• różnorodności form,
• powszechnej dostępności w sieci, 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu,
• szybkości rozpowszechniania materiałów kierowanych przeciwko ofierze
• zasięgu
• stałego narażenia ofiary niezależnie od miejsca i pory,
• stosunkowo niskiego poziomu kontroli społecznej tego typu zachowań (np. ograniczona wiedza i doświadczenie nauczycieli oraz rodziców związane z korzystaniem z mediów elektronicznych),
• praktycznie niemożliwego usunięcia kompromitujących informacji, zdjęć, filmów, itp. 

Co może zrobić szkoła, gdy zachodzi podejrzenie, że dziecko jest ofiarą lub sprawcą przemocy w Sieci?

1. Działanie profilaktyczne i kampanie informacyjne:

• Edukacja – zasady odpowiedzialnego i bezpiecznego korzystania z Internetu i telefonii komórkowej, zagrożenia płynące zużytkowania technologii komunikacyjnych, netykieta, odpowiedzialność prawna, wiedza dotycząca powstępowania w sytuacjach zagrożenia,
• Prelekcje, spotkania z ekspertami, konkursy.

2. Działania prewencyjne – filtry, kontrola przeglądanych stron, właściwa reakcja na niepożądane zachowania dzieci i młodzieży.
3. System zapobiegania cyberprzemocy w szkole:

• - opracowanie procedur reagowania na cyberprzemoc,
• - podejmowanie interwencji w każdym przypadku ujawnienia lub podejrzenia cyberprzemocy,
• - sankcje regulaminowe szkoły,
• - kontakt z rodzicami.

4. Procedura reagowania w szkole w sytuacji cyberprzemocy:

• - ujawnienie przypadków cyberprzemocy,
• - ustalenie okoliczności zdarzenia,
• - zabezpieczenie dowodów, 
• - analiza zdarzenia przy udziale dyrektora, pedagoga i wychowawcy,
• - identyfikacja sprawcy:
  • Gdy sprawca jest nieznany należy:
    • - powiadomić Policję,
    • - zawiadomić administratora serwisu o zablokowaniu materiałów.
  • Gdy sprawca jest znany:
    • - powiadomienie Policji lub Sądu Rodzinnego,
    • - powiadomienie rodziców lub opiekunów, rozmowa z uczniem sprawcą przemocy o jego zachowaniu,
    • - zobowiązanie sprawcy do  usunięcia materiałów z sieci.

Pomoc szkoły dla ofiary cyberprzemocy:

1. Wsparcie psychologiczne (jak ma się zachować, aby zapewnić sobie poczucie bezpieczeństwa i nie doprowadzić do eskalacji prześladowania).
2. Po zakończeniu interwencji należy monitorować sytuację ucznia sprawdzając, czy nie są wobec niego podejmowane dalsze działania przemocowe bądź odwetowe ze strony sprawcy.
3. Poinformowanie rodziców lub opiekunów dziecka o problemie i okazanie im wsparcia i pomocy ze strony szkoły. W rozmowie z rodzicami pedagog/psycholog/wychowawca przedstawiają kroki, jakie zostały podjęte w celu wyjaśnienia zajścia oraz zapewnienia bezpieczeństwa poszkodowanemu uczniowi, a także proponuje rodzicom i dziecku pomoc specjalisty.

Działania szkoły wobec sprawcy cyberprzemocy:

Gdy sprawca cyberprzemocy jest znany i jest on uczniem szkoły, pedagog szkolny powinien podjąć dalsze działania:

1. Rozmowa  z uczniem – sprawcą cyberprzemocy o jego zachowaniu:

• - celem rozmowy powinno być ustalenie okoliczności zajścia, wspólne zastanowienie się nad jego przyczynami i poszukiwanie rozwiązania sytuacji konfliktowej,
• - sprawca powinien otrzymać jasny i zdecydowany komunikat o tym, że szkoła nie akceptuje żadnych form przemocy,
• - należy omówić z uczniem skutki jego postępowania i poinformować o konsekwencjach regulaminowych, które zostaną wobec niego zastosowane,
• - sprawca powinien zostać zobowiązany do zaprzestania swojego działania i usunięcia z sieci szkodliwych materiałów,
• - ważnym elementem rozmowy jest też określenie sposobów zadośćuczynienia wobec ofiary cyberprzemocy,
• - jeśli w zdarzeniu brała udział większa grupa uczniów należy rozmawiać z każdym z nich z osobna, zaczynając od lidera grupy,
• - nie należy konfrontować sprawcy i ofiary cyberprzemocy.

2. Powiadomienie rodziców sprawcy i omówienie z nimi zachowania dziecka:

• - rodzice sprawcy powinni zostać poinformowani o przebiegu zdarzenia i zapoznani z materiałem dowodowym, a także z decyzją w sprawie dalszego postępowania i podjętych przez szkołę środkach dyscyplinarnych wobec ich dziecka,
• - w miarę możliwości należy starać się pozyskać rodziców do współpracy i ustalić jej zasady,
• - warto wspólnie z rodzicami opracować projekt kontraktu dla dziecka, określającego zobowiązania ucznia, rodziców i przedstawiciela szkoły oraz konsekwencje nieprzestrzegania przyjętych wymagań i terminy realizacji zadań zawartych w umowie.

3. Objęcie sprawcy opieką psychologiczno – pedagogiczną:

• - praca ze sprawcą powinna zmierzać w kierunku pomocy uczniowi w zrozumieniu konsekwencji swojego zachowania,  w zmianie postawy i postępowania ucznia, w tym sposobu korzystania z nowych technologii,
• - jeśli szkoła posiada odpowiednie warunki, pomoc psychologiczna może być udzielona sprawcy na terenie szkoły,
• - zaproponowanie uczniowi (za zgodą rodziców) do specjalistycznej placówki i udział w programie terapeutycznym.

Jak zabezpieczyć dowody w szkole?

Wszelkie dowody cyberprzemocy powinny zostać zabezpieczone i zarejestrowane. Należy zanotować datę i czas otrzymania materiału, treść wiadomości oraz, jeśli to możliwe, dane nadawcy ( nazwę użytkownika, adres e-mail, numer telefonu komórkowego) lub adres strony www, na której pojawiły się treści, czy profil. Takie zabezpieczenie dowodów nie tylko ułatwi dalsze postępowanie dostawcy usługi (odnalezienie sprawcy, usunięcie szkodliwych treści z serwisu), ale również stanowi materiał, z którym powinny zapoznać się wszystkie zaangażowane w sprawę osoby jeśli doszło do złamania prawa. Na etapie zabezpieczania dowodów cyberprzemocy i identyfikacji sprawcy warto korzystać z pomocy nauczyciela informatyki.

Opracowała: Ewa Chmurska