Zaburzenia koncentracji uwagi u dzieci

 

          Zdolność koncentracji uwagi, czyli świadomego kierowania i utrzymania jej na określonym rodzaju czynności oraz możliwość nierozpraszania się pod wpływem innych, nawet stosunkowo silnych bodźców niezwiązanych z wykonywaniem czynności, jest jednym z podstawowych czynników odpowiedzialnych za sukces szkolny ucznia. Do około 5 roku życia uwaga ma charakter mimowolny, tj. dziecko skupia uwagę na wyrazistych cechach nowego bodźca oraz na przedmiotach czy zdarzeniach atrakcyjnych. W związku z tym dzieci w okresie przedszkolnym są bardzo podatne na rozproszenie uwagi, w ich aktywności może pojawiać się nagła zmiana kierunku zainteresowania. W miarę rozwoju czas koncentracji uwagi dziecka i odporność na działanie czynników rozpraszających ulegają stopniowemu wydłużeniu. Zmiana w zakresie funkcjonowania uwagi pojawia się między 5 a 7 rokiem życia. Dziecko zaczyna stopniowo kontrolować swoją uwagę, jest w stanie dłużej i efektywniej skupiać się na wybranej prze siebie aktywności.

          Koncentracja to wysiłek umysłowy, w czasie którego obserwuje się zwiększenie dopływu krwi do mózgu, co z kolei korzystnie wpływa na zdolność percepcji i przetwarzania informacji. Koncentracja to moment zebrania myśli i spostrzeżeń tak, aby pozostać wyłącznie przy jednej czynności, jednoczenie ignorując inne. W procesie koncentrowania uwagi wyróżnia się:

1. Selektywność uwagi- proces śledzenia wybranych, istotnych bodźców oraz eliminowanie mało ważnych, które są mało znaczące dla realizacji danej aktywności. Dziecko z prawidłową selektywnością uwagi potrafi słuchać w skupieniu i w skupieniu realizować zadania, mimo zewnętrznych bodźców rozpraszających uwagę.
2. Czujność – pozwala na długotrwałe oczekiwanie na pojawienie się określonego bodźca, co pozwala dziecku do końca wysłuchać polecenia np. nauczyciela, a następnie potrafi podjąć aktywność, wykonując po kolei niezbędne czynności wedle instrukcji.
3. Przeszukiwanie, czyli aktywne poszukiwanie określonych bodźców w szumie informacyjnym. Ta umiejętność przydaje się w czasie gier zespołowych oraz w trakcie aktywności edukacyjnych związanych z : korzystaniem ze słownika ortograficznego, uzupełnianiem tabel i diagramów, wykonywaniem algorytmów, pracą z tekstem i rozwiązywaniem zadań z treścią.
4. Kontrolowanie jednoczesnych czynności - to zdolność dzielenia zasobów uwagi między czynności wykonywane jednocześnie. Wiele czynności składających się na wykonywaną aktywność jest zautomatyzowanych. Jednak wiele dzieci np. z ADHD, dysleksją, z dużą męczliwością, zaburzeniami procesów integracji sensorycznej mają duży problem z automatyzacją czynności.

        Na trudności określane jako problemy z koncentracją, szczególnie w zakresie obowiązków szkolnych, składa się wiele przyczyn, m.in.:

- niska motywacja do wysiłku poznawczego, słabo wykształcona umiejętność angażowania się w czynności o odroczonej gratyfikacji - czyli takie, których wykonanie nie jest od razu nagradzane;

- słaba odporność emocjonalna, trudności w radzeniu sobie ze stresem;

- niekorzystna atmosfera wewnątrzrodzinna, w tym poczucie bycia odrzuconym, zaniedbania wychowawcze;

- zakłócenia w atmosferze, czy systemie szkolnym i/ bądź klasowym, w tym czynniki wywołujące napięcie emocjonalne, stres;

- dysharmonie funkcji poznawczych, percepcyjnych i percepcyjno- motorycznych, poziom rozwoju intelektualnego, choroby przewlekłe, itp.

 Trudności z koncentracją uwagi u dzieci mogą przejawiać się m.in. w:

- odraczaniu wykonania określonych zadań,

- szybko pojawiającym się uczuciem zniechęcenia i znudzenia,

- rozkojarzeniu,

- rezygnacji, wycofywaniu się z wykonywania zadań,

- wykonywaniu kilku zadań jednocześnie bez doprowadzenia do końca żadnego z nich,

- dużej ilości popełnianych błędów,

- pobieżnej, chaotycznej, szybkiej pracy, czy też w wolnym tempie pracy.

 Dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi można podzielić na dwa typy:

1. Aktywno – impulsywny, który charakteryzuje się: powierzchowną pracą w szybkim tempie, z wieloma błędami, częstymi frustracjami przy wykonywaniu trudniejszych zadań, przeszkadzaniem na zajęciach lekcyjnych, zapominaniem, nie zaznaczaniem prac domowych, itp.
2. Pasywny z zespołem ,,niebieskich migdałów’’ – charakteryzujący się powolnym działaniem, zamyślaniem się, wyłączaniem się. Dzieci takie potrzebują dużo  więcej czasu, żeby rozpocząć pracę, popełniają liczne błędy. Dzieci z tego typu często odbiegają daleko myślami, chętnie fantazjują, co utrudnia im pracę.

      Efektywność koncentracji uwagi wspomagają czynniki zewnętrzne m.in.: właściwe oświetlenie, optymalna temperatura, brak rozpraszających przedmiotów na stanowisku pracy/ nauki, uporządkowane miejsce nauki, itp. Ponadto istotne są: dobra odporność fizyczna, prawidłowa długość snu, korzystne samopoczucie, odpowiednio zaplanowany czas nauki- według ustalonego planu dnia, konsekwencja i wytrwałość w działaniu, prawidłowy poziom dojrzałości  w sferze poznawczo- społeczno- emocjonalno –wolicjonalnej oraz wsparcie / ukierunkowywanie dziecka, stosowanie aktywizujących metody pracy z dzieckiem, w tym pozytywnych wzmocnień m.in. wzmacnianiu pożądanych zachowań dziecka.

 

Kilka wskazówek do pracy z dziećmi z zaburzeniami uwagi, według Urszuli Oszwy, zarówno w domu, jak i w szkole należy przestrzegać trzech zasad:

1. Regularności, czyli działania w ustalonym rodzinnym rytmie, z unikaniem radykalnych i gwałtownych zmian, spokojnego i konsekwentnego egzekwowania ustalonych reguł, ograniczania hałaśliwych dźwięków i silnych wrażeń.
2. Rutyny, czyli wykonywania określonych czynności o ściśle wyznaczonych porach dnia według tej samej kolejności i stałego schematu.
3. Repetycji, czyli nieustających powtórek, wymagających dużej cierpliwości i wytrwałości od rodziców i nauczyciela, wielokrotnego powtarzania prostych poleceń i upewniania się, czy dziecko dobrze je zrozumiało.

 

Przykładowe ćwiczenia wspomagające koncentrację uwagi, np.:

- gra w szachy, bierki, memory, puzzle,

- odtwarzanie z pamięci wcześniej obserwowanych przedmiotów ( słownie lub

   rysunkowo),

- wyszukiwanie szczegółów na rysunkach lub różnic między ilustracjami,

- wykonywanie działań matematycznych w pamięci, ćwiczenia typu odliczanie

   wstecz,

- rysowanie w obrębie konturów, kopiowanie przez kalkę, rysowanie po

   śladzie, kolorowanie drobnych elementów, labirynty,

- wyszukiwanie szczegółów na rysunkach lub różnic między ilustracjami,

- mozaikowe układanki, geometryczne domino, odtwarzanie z pamięci

  prostych wzorów, czy układu klocków,

-  składanie całości z części, dobieranie części do całości, układanie obrazków

    po ich uprzednim rozcięciu,

- tworzenie nowych wyrazów z liter innego wyrazu,

- odtwarzanie struktur dźwiękowych, graficzne odtwarzanie słyszanych dźwięków,

-  zabawy konstrukcyjne, majsterkowanie, malowanie pędzelkiem na szkle,

- słuchanie ,,książek mówionych’’ lub tekstu czytanego głośno przez osobę dorosłą z jednoczesnym śledzeniem tekstu, opowiadanie treści lub układanie planu wydarzeń.

 

Bibliografia:

1. Dżuman M. (2009). Edukacja dziecka z zaburzeniami uwagi. Meritum, ( 2 ), 13.
2. Oszwa U. (2003). Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży. Remedium, ( 7- 8).
3. Spitzer M. (2007). Jak uczy się mózg. PWN, Warszawa.
4. Zając D. (2018). Skupmy się! Zaburzenia koncentracji i uwagi u uczniów. Głos Pedagogiczny, 48- 50.

opracowała - psycholog mgr Marta Pyra