Wpływ niedosłuchu na rozwój mowy dziecka.

 

Słuch jako jeden z podstawowych zmysłów człowieka

Poprzez zmysły człowiek uczy się otaczającego go świata. Prawidłowy słuch, jako jeden z tych zmysłów, warunkuje prawidłowy rozwój mowy i języka dziecka. Dźwięki otoczenia wywołują zainteresowanie i ciekawość, wrażenia akustyczne przygotowują małego człowieka na pojawiające się wydarzenia, ukierunkowują wzrok, wpływają na nastroje i zachowania. Zmysł słuchu odbiera wrażenia w sposób ciągły, ze wszystkich kierunków i z dużej odległości. „Można zamknąć oczy, gdy  się nie chce czegoś widzieć.  Można zatrzymać oddech,  gdy się nie chce czegoś  wąchać. Ale nie można  zamknąć ucha, gdy się nie  chce czegoś słyszeć.” Jest to często pojawiający się w Internecie cytat, który dobrze podkreśla rolę, jaką pełni słuch  w życiu człowieka.

 

Co to jest niedosłuch?

Niedosłuch to zaburzenia w obrębie układu słuchu, polegające na nieprawidłowym odbiorze lub przewodzeniu dźwięków o rożnym stopniu nasilenia (od dyskretnych zmian, po całkowitą głuchotę). Istnieje wiele klasyfikacji uszkodzeń słuchu. Najczęściej stosowane w literaturze kryteria uwzględniają:  czas zadziałania czynnika  patogennego, stopień ubytku słuchu, miejsce uszkodzenia (lokalizację) oraz przyczynę.  Ubytek słuchu do 20 dB (decybeli) jest traktowany jakjo norma i nie stwarza trudności w odbiorze mowy.

Przyczyny powstania niedosłuchu

Przyczyny powstania niedosłuchu mogą być różne. Najczęściej wymienianymi są:

· konflikt serologiczny,

· choroby matki w czasie ciąży, np. różyczka,

· niedotlenienie okołoporodowe – wszystkie stany określone niskim stopniem Apgar oraz zaburzenia oddychania w pierwszych dobach życia,

· żółtaczka okołoporodowa, która skłoniła neonatologów do przetoczenia krwi w ramach transfuzji wymiennej albo fototerapii,

· niska waga urodzeniowa (poniżej 1500g),

· choroby bakteryjne- zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych, odra, świnka, ospa, zapalenie ucha środkowego),

· choroby genetyczne,

· wrodzone infekcje (kiła, różyczka, cytomegalia, toksoplazmoza),

· zaburzenia rozwojowe w obrębie głowy i szyi, należą tu zniekształcenia małżowin usznych, brak przewodów słuchowych zewnętrznych, rozszczepy wargi i podniebienia i inne wady rozwojowe,

· rodzinnie występujące przypadki wad słuchu (głównie bliskie rodzeństwo: siostry, bracia, rodzice, dziadkowie),

· leki ototoksyczne (uszkadzające słuch),

· wyjątkowo głośne dźwięki (petardy, głośna muzyka, słuchanie muzyki przez słuchawki),

· urazy głowy,

· niedoleczone stany zapalne ucha,

· przerost trzeciego migdałka.

 

Po czym rodzic może poznać, że dziecko gorzej słyszy?

 

Od wielu lat w szpitalach wykonywane są przesiewowe badania noworodków, które pozwalają wykryć wrodzony niedosłuch, ale rodzice powinni obserwować swoje pociechy, aby w porę zauważyć mogące się później pojawić  (nabyte)  trudności dziecka z prawidłowem odbieraniem dźwięków. Czasami rodzic może przeoczyć, nie zuważyć, że jego dziecko gorzej słyszy. Na co więc należy zwrócić uwagę? Podaję Państwu przykłady zachowań dzieci, które mogą świadczyć o tym, że dziecko nieprawidłowo słyszy:

-   niemowlę nie reaguje zmrużeniem oczu lub nagłym rozłożeniem rączek na głośne dźwięki,

-     2 – 3 miesięczne niemowlę nie reaguje na głos bliskiej osoby (kiedy jej nie widzi),

-     4 – 6 miesięczne niemowlę nie zwraca głowy w kierunku głosu znanej osoby lub innego dźwięku, nie wybudza się ze snu gdy w poblizu ktoś głośno mówi, nie reaguje płaczem i nie podrywa się przy głośny hałasie,

-     nie reaguje na dźwięk grzechotki czy dzwoneczka, nie odwraca głowy w tym kierunku gdy ma 7- 12 miesięcy,

-     nie reaguje na swoje imię,

-     nie próbuje naśladować głosu mamy czy taty,

-     nie używa swojego głosu żeby zwrócić na siebie uwagę, nie „zaczepia”,

-     nie spogląda, nie wskazuje palcem na przedmioty lub osoby, o które prosi,

-     jest niespokojne, głośno krzyczy,

-     po ukończeniu 1 roku życia nie naśladuje odgłosów zwierząt,

-     nie interesuje się rymowankami, nie próbuje poruszać się w rytm muzyki,

-     mowa dziecka nie rozwija się prawidłowo, rozwija się z opóźnieniem (dziecko nie gaworzy mając 6 – 9 miesięcy, nie wymawia pierwszych słów między 1 a 2 rokiem życia, używa bardzo małej liczby słów, dłużej niż rówieśnicy używa neologizmów – wymyślonych przez siebie słów, mówi niewyraźnie),

-     nie szuka źródła interesującego je dźwięku,

-     nie wykonuje poleceń lub to co zrobi świadczy o tym, że nie zrozumiało polecenia,

-     często dopytuje: Co? Powtórz. Powiedz.

-     słuchając „nastawia” jedno ucho (zdrowe) w kierunku przedmiotu wydającego dźwięk lub osoby, która mówi,

-      nie reaguje gdy mówisz do niego cicho, stojąc tak, że nie widzi, że coś do niego mówisz (za jego plecami lub z boku),

-      zachowuje się agresywnie lub wycofuje się (nie potrafi nawiązać prawidłowego kontaktu z otoczeniem),

-     głos dziecka jest niski, głeboki,

-     włącza telewizor coraz głośniej lub siada przed samym telewizorem,

W razie wątpliwości należy pójść się na konsultację do lekarza laryngologa i zbadać słuch dziecka. Jeżeli rozwój mowy dziecka budzi u Państwa jakąkolwiek wątpliwość należy udać się do logopedy, który oceni poziom jej rozwoju, udzieli wskazówek i jeśli zajdzie potrzeba obejmie terapią.

 

Niedosłuch a występujące u dzieci a trudności w nabywaniu mowy i języka:

Aleksander Graham Bell określił trudności dziecka z uszkodzonym słuchem jako „trzy nieszczęścia”: „[...] brak mowy, brak znajomości pisanej formy języka i brak postępu w rozwoju intelektualnym, związanego z brakiem możliwości relacji, spotkań z innymi umysłami.”

Dziecko z niedosłuchem może mieć trudności we wszystkich sferach rozwoju. Oprócz trudności w nabywaniu mowy i języka mogą występować trudności w przyswajaniu wiedzy,  w czytaniu i pisaniu, w opanowaniu zasad ortografii, w rozumieniu przeczytanego tekstu, w tworzeniu pisemnych form wypowiedzi – list,opowiadanie, itp., w nawiązywaniu kontaktów rówieśniczych, a nawet trudności z zachowaniem. Jednak wcześnie wykryta wada słuchu i podjęte w związku z tym leczenie i terapia (w tym logopedyczna) pozwalają zminimalizować wpływ niedosłuchu na rozwój dziecka i dają większe szanse dziecku na optymalny rozwój. Takie dzieci są pod opieką naszej Poradni i są  przykładem tego, że „można”.

 

Czynniki, które wpływają na rozwój komunikacji językowej u dziecka z wadą słuchu to:

1. stopień ubytku słuchu  (im głębszy niedosłuch  tym większe są  trudności w komunikacji),

2. wiek dziecka, w którym doszło do uszkodzenia słuchu (im później dziecko straciło słuch tym lepiej, ponieważ zdążyło zgromadzić bagaż doświadczeń słuchowych, słyszeć mowę i inne otaczające dźwięki),

3.  wiek dziecka, w którym uszkodzenie słuchu zdiagnozowano, zaaparatowano i rozpoczęto specjalistyczne usprawnianie (ważne jest jak najwcześniejsze wykrycie wady słuchu, podjęcie leczenia, w razie potrzeby protezowanie słuchu (aparat słuchowy  lub implant ślimakowy) i objęcie  terapią),

4. wybór metody (wybór dokonywany jest przez specjalistę w uzgodnieniu z rodzicami),

5. intensywność i systematyczność prowadzonego usprawniania (należy pracować systematycznie i często),

6. środowisko dziecka (zależy czy rodzice dziecka są osobami słyszącymi, czy zapewniają dziecku leczenie i terapię ),

7. przyczyna uszkodzenia słuchu – ma wpływ na lokalizację uszkodzenia, a ta na typ i głębokość uszkodzenia (Przy niedosłuchu przewodzeniowym występują zaburzenia ilościowe. Oznacza to, że dziecko słyszy dźwięki,  rozumie je, ale słyszy je  ciszej, możemy powiedzieć, że mniej usłyszy. Uszkodzenie odbiorcze ma charakter jakościowy – gorsza jest jakość tego co dziecko słyszy, ma ono trudność z rozpoznaniem i zrozumieniem tego co słyszy. Jednostronne niedosłuchy również mają swoje charakterystyczne objawy: przy prawostronnym występują trudności w rozwoju języka, przy lewostronnym natomiast mogą występować problemy z zachowaniami emocjonalnymi (trudność w kontrolowaniu emocji, niezrównoważenie emocjonalne, drażliwość. Przyczyna niedosłuchu ma wpływ na funkcjonowanie dziecka;  uwzględniona w prowadzonej terapii pozwoli osiągnąć lepsze rezultaty),

8. współwystępowanie (lub brak) innych zaburzeń obok wady słuchu, np. uszkodzenie wzroku , uszkodzenie o.u.n. czy niepełnosprawność intelektualna - (u dzieci, które nie mają zaburzeń towarzyszących następuje szybszy rozwój komunikacji językowej),

9. rozwój psychoruchowy u małego dziecka/ rozwój intelektualny u starszego dziecka (dzieci słabosłyszące z normą intelektualną mają większą szansę na prawidłowy rozwój języka i mowy).

Stopień ubytku słuchu nie jest najważniejszy. Pozostałe czynniki mogą mieć znacznie większy wpływ na rozwój komunikacji językowej dziecka, aczkolwiek im głębszy niedosłuch, tym mniejsze są szanse na opanowanie języka.

 

Zaburzenia mowy u dzieci z wadą słuchu:

1. U dzieci z wadą słuchu następuje przesunięcie w czasie wszystkich etapów rozwoju komunikacji językowej.

2. Występuje ograniczenie (w różnym stopniu) w zakresie umiejętności rozumienia wypowiedzi słownych.

3. Występują trudności w tworzeniu wypowiedzi słownych. Dziecko ma niewielki zasób słow, dłużej niż słyszący rówieśnicy wspomaga się neologizmami. Jego wypowiedzi zawierają błędy gramatyczne.

4. Występują zaburzenia artykulacyjne (nieprawidłowa realizacja głosek): deformacje głosek, zamiana głosek, pomijanie, wstawianie niepotrzebnych głosek, przestawianie głosek i sylab.

5. Zaburzenia prozodii, np.: brak akcentowanie lub wadliwe akcentowanie, skandowanie czy  sylabizowanie.

6. Może także występować dysfonia audiogenna (zaburzenie barwy głosu; głos jest trochę niższy, głębszy).

Terapia logopedyczna dzieci z niedosłuchem

 

W terapii dziecka z wadą słuchu pierwszoplanowym działaniem jest kształtowanie i rozwijanie rozumienia i nabywania języka w celu komunikacji dziecka z drugą osobą. W dalszej kolejności są ćwiczenia prawidłowej artykulacji poszczególnych głosek, ćwiczenia oddechowe, fonacyjne i usprawniające motorykę narządów mowy. U dziecka z wadą słuchu musimy wykształtować  umiejętność skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach życia osobistego i społecznego. Terapeuta, w porozumieniu z rodzicem ustala formę komunikacji, która będzie stosowana (słowna, manualna lub mieszana) – w zależności od możliwości komunikacyjnych dziecka. W przypadku dziecka z niedosłuchem bardzo ważne jest rozwijanie motywacji do porozumiewania się z innymi, do komunikowania swoich potrzeb i stanów emocjonalnych. U dzieci w wieku szkolnym należy również doskonalić czytanie i pisanie. Terapia powinna być prowadzona systematycznie i często: codziennie pod okiem rodzica, a 3 – 4 razy w tygodniu pod okiem specjalisty (w przypadku małych dzieci), 2 – 3 razy w tygodniu  (w przypadku starszych dzieci).

 

Jakiej pomocy może udzielić Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna dziecku z niedosłuchem i  jego rodzicom?

1. Wykonanie badania psychologicznego, pedagogicznego i logopedycznego, po którym rodzic uzyska informację na temat funkcjonowania swojego dziecka.
2. Możliwość wydania opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka – na podstawie tej opinii dziecko może korzystać z bezpłatnych zajęć w ramach wczesnego wspomagania od chwili otrzymania opinii do czasu rozpoczęcia nauki w klasie I. Zajęcia prowadzone są przez placówkę, która  prowadzi takie wspomaganie (na terenie naszego powiatu jest to Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy w Makowie Mazowieckim).
3. Możliwość wydania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na słabosłyszenie – na podstawie tego dokumentu dziecko uzyska pomoc na terenie przedszkola/szkoły, do której uczęszcza w postaci, np. dodatkowych zajęć.
4. Możliwość wydania innych dokumentów, np.: opinii w sprawie odroczenia rozpoczęcia spełniania obowiązku szkolnego (jeśli dziecko nie osiągnęło gotowości do podjęcia nauki w klasie I).
5. Objęcie dziecka terapią surdologopedyczną na terenie Poradni.
6. Możliwość udziału dziecka w innych zajęciach znajdujących się w ofercie Poradni, np. zajęciach korekcyjno – kompensacyjnych.
7. Udzielanie porad i konsultacji rodzicom przez psychologów, pedagogów i logopedów pracujących w Poradni.

Wszystkie formy pomocy, które oferuje Poradnia są bezpłatne.

 

Jak na co dzień dbać o słuch? - wskazówki dla rodziców:

1. Każdy katar czy przeziębienie należy doleczyć do końca. Nie bagatelizuj infekcji górnych dróg oddechowych. Z pozoru niegroźne dolegliwości mogą skutkować powikłaniami.

2. Wszelkie podejrzenia co do infekcji uszu należy zgłosić pediatrze. Nie należy samemu „leczyć”  lekarstwami lub sposobami, które lekarz „kiedyś” zalecił Tobie lub Twoim znajomym.

3. Po każdej infekcji ucha, koniecznie wybierz się z dzieckiem do laryngologa lub audiologa na kontrolę. Nieleczone lub niewyleczone do końca infekcje ucha mogą być przyczyną powstania stałych problemów ze słuchem, w tym całkowitej głuchoty. 

4. Powiedz lekarzowi, jeśli zauważysz, że dziecko ma cały czas otwartą buzię, chrapie lub śpi z otwartą buzią.

5. Naucz swoje dziecko prawidłowo oczyszczać nos – dmuchać naprzemiennie zatykając dziurki.

6. W czasie kąpieli czyść zewnętrzne zagłębienia uszu dziecka wilgotnym wacikiem. Nie używaj patyczków do czyszczenia wnętrza uszu. Po kąpieli pamiętaj o osuszeniu uszu.

7. Sprawdzaj, czy w uszach nie ma ciał obcych, zalegającej woskowiny lub wycieku ropy z ucha. W każdej z tych sytuacji udaj się do lekarza.

8. Staraj się chronić uszy dziecka przed zimnem. Zapewniając odpowiednią ochronę uszom przed wiatrem i mrozem, zmniejszasz ryzyko rozwinięcia się stanu zapalnego, który może stać się bezpośrednią przyczyną powstania niedosłuchu.

9. Naucz swoją pociechę, żeby nigdy nie krzyczała do ucha innego dziecka, ani nie pozwól, żeby inne dziecko krzyczało Twojemu.

10. Ogranicz czas słuchania muzyki przez słuchawki (szczególnie te wewnątrzkanałowe).

11. Ogranicz czas głośnego słuchania muzyki. Pamiętaj, że długotrwałe odbieranie  głośnych dźwięków może uszkodzić słuch.

12. Ogranicz hałas w domu. Postaraj się, by życie Twojej rodziny nie toczyło się przy wciąż włączonym telewizorze lub szumiącym komputerze. Pamiętaj, że nadmierny hałas spowodowany urządzeniami wykorzystywanymi w domu - odkurzacz, mikser, zmywarka, suszarka stępiają słuch. Dotyczy to także zabawek. Kupując zabawkę dla dziecka sprawdź czy dźwięki, które wydaje nie są za głośne. Niestety duża część zabawek dźwiękowych dla małych dzieci jest zbyt głośna i często używana może działać niewłaściwie na słuch dziecka. Kupując nowy odkurzacz czy pralkę warto wybrać takie, które są najcichsze.

 

Marzanna Markowska –  surdologopeda, neurologopeda

 

Bibliografia

 1. Dłużniewska A. Model pracy z uczniem niesłyszącym lub słabosłyszącym [w:] Podniesienie efektywnościkształcenia uczniów ze specjalnymi potrzbami edukacyjnymi. Materiały szkoleniowe część II, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2010, s. 31- 44.

2. Dziecko z uszkodzonym narządem słuchu w szkole powszechnej i przedszkolu, Instytut Fizjologii  i Patologii Słuchu, Warszawa 1997.

3. Eckert U., Pedagogika niesłyszących i niedosłyszących – surdopedagogika, [w:]Dykcik W.  (red.) Pedagogika specjalna, Poznań 1997

4. Gałkowski T., Stawowy-Wojnarowska, I., Wychowanie dzieci głuchych w wieku przedszkolnym, Warszawa 1990.

5. Góral – Półrola J., Romaniec M. Zaburzenia mowy u osób z uszkodzonym narządem słuchu, [w:] Tarkowski Z. (red.) Patologia mowy, Gdańsk 2017, s. 315 – 339.

 6. Góralówna, M., Hołyńska B.,  Rehabilitacja małych dzieci z wadą słuchu, Warszawa  1984.

7. Krakowiak K., Dar języka. Podręcznik metodyki wychowania językowego dzieci i młodzieży z uszkodzeniami narządu słuchu,  Lublin 2012.

8. Krakowiak K., Panasiuk, M. Umiejętności komunikacyjne dziecka z uszkodzonym słuchem.Komunikacja  językowa i jej zaburzenia. T. 3. , Lublin 1992.

9. Krakowiak K., Pedagogiczna typologia uszkodzeń słuchu i osób nimi dotkniętych. [w: ] Krakowiak K, Dziurda-Multan A. (red.) Nie głos, ale  słowo…, Lublin 2006.

10. Perier O., Dziecko z uszkodzonym słuchem, Warszawa 1992.

 11. Rosier, H, Wychowanie słuchowe, Warszawa 1997.